Historisch overzicht: Giftenaftrek
Inleiding
De giftenaftrek heeft de afgelopen 15 jaar aanzienlijke veranderingen doorgemaakt met impact op goededoelensector in Nederland. Waar de regels en wetgeving omtrent giftenaftrek hebben een belangrijke rol gespeeld in het stimuleren van donaties aan goede doelen zijn er op dit moment wijzigingen die grote gevers beperken in hun mogelijkheden. Dit doet veel stof opwaaien. Voor de Raad van Toezicht of Bestuur is het cruciaal om de historie te kennen en deze ontwikkelingen te begrijpen, aangezien zij toezicht houdt op de naleving van deze regels en de financiële integriteit van de organisaties waar zij verantwoordelijk voor zijn.
Dit artikel biedt een overzicht van de belangrijkste wijzigingen en trends in de giftenaftrek van de afgelopen 15 jaar om de impact van de huidige ontwikkelingen in perspectief te plaatsen.
Actuele situatie
In dit artikel wordt niet ingegaan op de laatste ontwikkelingen omdat deze op dit moment vollop belicht worden in diverse media en kranten. Kijk daarvoor op:
Petitie ‘Red de giftenaftrek, geef om de samenleving’ door ChristenUnie-Kamerlid Pieter Grinwis op 4 juni 2024 aangeboden tijdens het debat over de voorjaarsnota aan het kabinet en zijn collega-woordvoerders.
Uitkleden giftenaftrek bewijst armoedige visie van Kerk in Actie, Christenunie en Goede Doelen Nederland in het AD van 1 juni 2024.
De bezuiniging door het beperken van de giftenaftrek moet van tafel van Goede Doelen Nederland.
Inventarisatie negatieve gevolgen beperking giftenaftrek van het SBF gepubliceerd op 7 april 2023.
Historische Context
Voor 2009
Tot 2009 waren er al regelingen in Nederland die giften aan goede doelen fiscaal aftrekbaar maakten. Deze regelingen waren bedoeld om filantropie te stimuleren en de financiële drempel voor donateurs te verlagen. Giftenaftrek was mogelijk voor zowel particulieren als bedrijven, mits de begunstigde organisatie een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) was. De criteria voor ANBI-status waren echter minder strikt dan vandaag de dag, wat leidde tot een breed scala aan organisaties die in aanmerking kwamen.
2009-2012: Introductie van ANBI-Regels
In 2008 werd besloten om de regels voor de ANBI-status te verscherpen, welke in 2010 in werking traden. Deze wijzigingen omvatten strengere eisen aan de transparantie en verantwoording van organisaties. ANBI's moesten voortaan meer informatie openbaar maken, zoals financiële gegevens en beleidsplannen. Deze transparantievereisten waren bedoeld om het vertrouwen van donateurs te vergroten en misbruik van de giftenaftrek te voorkomen.
2012-2015: Verhoging van de Aftrekbaarheid
In 2012 werden de mogelijkheden voor periodieke giften aanzienlijk verruimd. Voorheen moesten periodieke giften vastgelegd worden bij de notaris om in aanmerking te komen voor volledige aftrekbaarheid, maar dit werd versoepeld. Vanaf 2014 konden donateurs hun periodieke giften vastleggen met een onderhandse akte tussen de donateur en het goede doel, wat het proces aanzienlijk vereenvoudigde en de drempel voor grotere, langdurige giften verlaagde.
2015-2018: Introduceren van de Geefwet
Een belangrijke ontwikkeling was de invoering van de Geefwet in 2012, die per 1 januari 2013 volledig van kracht werd. De Geefwet had tot doel het geefgedrag te stimuleren door onder andere:
1. Verhoging van de aftrekbaarheid: Donateurs konden tot 125% van hun gift aftrekken (de zogeheten 'multiplier') voor culturele ANBI's.
2. Bevordering van bedrijfsgiften: Voor bedrijven werd een extra aftrekpercentage van 50% geïntroduceerd voor giften aan culturele ANBI's.
3. Verlaging van administratieve lasten: Vereenvoudigde procedures en regels voor ANBI's.
Deze maatregelen zorgden voor een substantiële toename in giften, vooral aan culturele instellingen, die onder de extra gunstige regeling vielen.
2018-2021: Veranderingen in het Toezicht
Vanaf 2018 verschoof de focus naar een strengere handhaving en controle op ANBI's, waaronder goede doelen. De Belastingdienst intensiveerde haar toezicht en voerde vaker controles uit om te waarborgen dat ANBI's voldeden aan de gestelde eisen. Er kwamen specifieke richtlijnen voor transparantie en bestedingspercentages.
De governance-structuren binnen ANBI's werden aangescherpt. Leden van besturen en Raden van Toezicht werden meer verantwoordelijk gehouden voor de naleving van de wet- en regelgeving. Daarnaast werd er meer nadruk gelegd op integriteit en het voorkomen van belangenverstrengeling.
2021-2022: Digitalisering en Transparantie
In de meest recente jaren heeft de digitalisering van de ANBI-procedures een vlucht genomen. Vanaf 2021 moeten ANBI's hun informatie digitaal publiceren via een centraal register. Dit verhoogt de toegankelijkheid van informatie voor zowel de overheid als het publiek. Deze maatregel heeft als doel om de transparantie verder te vergroten en het vertrouwen in de goededoelensector te versterken.
Belangrijkste Veranderingen in de Wetgeving
Aftrekbaarheid van Periodieke Giften
Een van de meest significante veranderingen was de eerder genoemde versoepeling van de regels voor periodieke giften. Voorheen was een notariële akte vereist, maar sinds 2014 kunnen deze giften ook met een onderhandse akte worden vastgelegd. Deze verandering heeft het voor donateurs eenvoudiger gemaakt om grotere en langdurige financiële verplichtingen aan te gaan met goede doelen.
Cultural Multiplier
De Geefwet introduceerde een 'cultural multiplier' voor giften aan culturele ANBI's. Dit betekende dat donateurs een extra percentage van hun gift mochten aftrekken. Deze regeling was specifiek bedoeld om culturele instellingen te ondersteunen, die vaak afhankelijk zijn van particuliere donaties.
Belastingplan 2020
In het Belastingplan 2020 werden verdere wijzigingen doorgevoerd. De fiscale aftrekbaarheid van giften bleef behouden, maar er werden aanvullende eisen gesteld aan de transparantie en verantwoording van ANBI's. Bovendien werd de regeling voor periodieke giften verder vereenvoudigd, waardoor de drempel voor donateurs nog verder werd verlaagd.
Een nieuwe coalitie 2024
De nieuwe coalitie van PVV, VVD, NSC en BB wil enorm snijden in de giftenaftrek, zowel voor ondernemers als burgers. Het wordt hierdoor fiscaal veel minder aantrekkelijk om te schenken aan goede doelen en kerken. De zorg van de initiatiefnemers van de petitie is dat deze maatregel grote gevolgen heeft voor het geefgedrag aan goede doelen en kerken. De verwachting is dat goede doelen en kerken door deze versobering jaarlijks tientallen miljoen aan giften zullen mislopen. (Uit: petitie “Red de Giftenaftrek” 4 juni 2024)
Impact op de Goededoelensector
Groei in Donaties
De wijzigingen in de wetgeving hebben geleid tot een significante groei in het aantal en de omvang van donaties. Met name de culturele sector heeft geprofiteerd van de cultural multiplier, waardoor veel culturele instellingen hun activiteiten konden uitbreiden en nieuwe projecten konden starten. De versoepeling van de regels voor periodieke giften heeft daarnaast geleid tot een stabielere inkomstenstroom voor veel goede doelen.
Verhoogde Transparantie en Verantwoording
De strengere eisen aan transparantie en verantwoording hebben bijgedragen aan een grotere mate van vertrouwen in de goededoelensector. Donateurs voelen zich zekerder dat hun geld goed wordt besteed, wat op zijn beurt weer leidt tot een hogere bereidheid om te geven. Dit heeft ook geleid tot een professionalisering van de sector, waar organisaties meer aandacht besteden aan governance en het rapporteren van hun activiteiten en resultaten.
Versterking van de Governance
De focus op goede governance heeft ervoor gezorgd dat ANBI's hun interne processen hebben verbeterd. Bestuursleden zijn zich meer bewust van hun verantwoordelijkheden en de noodzaak om belangenverstrengeling te voorkomen. Dit heeft geleid tot een betere naleving van de wet- en regelgeving en een hogere mate van integriteit binnen de sector.
Uitdagingen en Kritiek
Administratieve Lasten
Ondanks de vereenvoudigingen in de regelgeving blijven er zorgen over de administratieve lasten voor kleine ANBI's. De verplichting om uitgebreide financiële rapportages en beleidsplannen te publiceren kan een zware last vormen voor organisaties met beperkte middelen. Er is behoefte aan verdere ondersteuning en mogelijk aanvullende versoepelingen voor kleinere instellingen.
Toezicht en Handhaving
Hoewel de intensivering van het toezicht door de Belastingdienst over het algemeen als redelijk positief wordt ervaren, zijn er zorgen over de uitvoerbaarheid en de consistentie van de handhaving. Organisaties ervaren de controles als bureaucratisch en tijdrovend, en er is kritiek op de wijze waarop de Belastingdienst soms omgaat met complexe gevallen. Daarnaast is de impact van de beperking van de giftenaftrek zoals nu voorgesteld voor vele organisaties van grote impact op hun inkomsten.
Impact van Digitale Publicatie
De verplichting om informatie digitaal te publiceren heeft geleid tot een grotere toegankelijkheid van gegevens, maar ook tot zorgen over privacy en gegevensbescherming. ANBI's moeten zorg dragen voor de veiligheid van hun gegevens en ervoor zorgen dat gevoelige informatie niet ongewenst openbaar wordt.
Vooruitzichten en Aanbevelingen
Verdere Vereenvoudiging van de Regels
Er blijft ruimte voor verdere vereenvoudiging van de regels, met name voor kleine en middelgrote ANBI's. Het verminderen van de administratieve lasten kan deze organisaties helpen om hun middelen efficiënter te gebruiken en zich meer te richten op hun kerntaken.
Verbeterde Ondersteuning en Voorlichting
De overheid en sectororganisaties kunnen een grotere rol spelen in het ondersteunen van ANBI's bij het naleven van de regels. Dit kan door middel van voorlichting, training en het ontwikkelen van hulpmiddelen die het eenvoudiger maken om aan de wettelijke eisen te voldoen.
Versterking van de Samenwerking
Een nauwere samenwerking tussen de overheid, toezichthouders en de goededoelensector kan bijdragen aan een beter begrip van de uitdagingen en mogelijkheden. Door gezamenlijke inspanningen kan de sector verder worden versterkt en kan het geefgedrag van particulieren en bedrijven verder gestimuleerd worden.
Innovatie in Filantropie
Tot slot is er ruimte voor innovatie in filantropie. Nieuwe technologieën en platforms kunnen het geefgedrag verder stimuleren en nieuwe vormen van doneren mogelijk maken. De laatste jaren is hiermee al op verschillende wijzen geexperimenteerd en dat zal zeker doorgaan. De goededoelensector kan profiteren van trends zoals crowdfunding, impact investing en digitale valuta om nieuwe donateurs aan te trekken en hun activiteiten te diversifiëren.
Conclusie
De afgelopen 15 jaar hebben aanzienlijke veranderingen gebracht in de wet- en regelgeving rondom giftenaftrek voor de goededoelensector in Nederland. Deze ontwikkelingen hebben in eerste instantie geleid tot een toename van donaties, een grotere mate van transparantie en een verbetering van de governance binnen de sector. Er zijn echter ook uitdagingen en kritieken.
De toekomst biedt mogelijkheden voor verdere groei bij eenvoudiger regelgeving, sterke samenwerking tussen goede doelen en de mogelijkheden van technologie die met de dag meer kan. De aanstaande coalitie kan grote impact hebben om de toekomst van de giftenaftrek en de manier waarop er met giften en goed doen omgegaan wordt.
Nynke Runia, bestuurslid ITGD, nr@itgd.nl