Goede doelen verdienen toezicht in topvorm

Nieuw onderzoek exploreert een toekomstbestendig intern toezicht

Goede doelen verdienen goed toezicht. Daarbij is the tone at the top in hoge mate bepalend voor de cultuur van de organisatie. Intern toezichthouders zijn immers rolmodellen. In tijden van kaalslag en polarisatie voelt sterk intern toezicht aan als een warme winterjas. Het vergt betrokkenheid en openheid. Toezicht houden is allesbehalve een aardige bijbaan naast of na een professionele loopbaan elders. Het vraagt commitment en inzicht.  

Het ITGD-bestuur heeft twee toponderzoekers gevraagd een studie te verrichten naar het professionaliseren en toekomstbestendig maken van intern toezicht op goede doelen. In dit interview vertellen beide wetenschappers enthousiast over hun aanpak en werkwijze. Caelesta Braun is hoogleraar public governance en civil society aan de Universiteit Leiden. Agota Szabo is docent Governance en Leiderschap aan de Haagse Hogeschool. 

Wat is de invalshoek van jullie onderzoek naar intern toezicht op goede doelen?

Caelesta Braun: ‘We kijken naar het functioneren van intern toezichthouders in de goede-doelensector in hun meervoudige rol. Als werkgever, toezichthouder, adviseur (gevraagd en ongevraagd) en netwerkpartner. Je ziet dat de sector in dit tijdsgewricht onder druk staat door bezuinigingen en inperkingen. De invalshoek van het onderzoek is professionalisering en versterking van het interne toezicht. Intern toezicht beter toerusten voor de toekomst.’

‘Goede doelen vormen een belangrijke pijler van de civil society. De sector kent een breed spectrum van maatschappelijke organisaties gericht op armoede, cultuur, natuur, mensenrechten, ontwikkelingsorganisaties et cetera. In mijn reguliere onderzoekspraktijk tel ik ook de beroeps- en brancheorganisaties mee. Het ITGD-onderzoek focust op de goede doelensector: in casu de bijna zevenhonderd door extern toezichthouder CBF-erkende goede doelen.’

Biedt bestaande vakliteratuur aanknopingspunten voor jullie onderzoek?

Agota Szabo: ‘Een belangrijk thema daarin is diversiteit bij het selectieproces van toezichthouders. Diversiteit in achtergrond, ervaring, expertise alsook in invalshoeken en perspectieven. Een ander thema is evaluatie en reflectie. Dit geldt niet alleen de voorzitter van de Raad van Toezicht en de bestuursvoorzitter, maar alle leden van de RvT. Het aantal studies houdt niet over. Het is niet altijd eenvoudig om toegang te krijgen tot de RvT van organisaties.’

Hoe is het onderzoek opgezet?

CB: ‘De hoofdmoot is een online survey dat we uitzetten onder de toezichthouders bij de circa zevenhonderd de leden van het CBF. We laten ze reflecteren op hoe ze hun rol zien en hoe ze daar invulling aan geven. Zo krijgen we inzichten in hoe de RvT functioneert ten opzichte van de organisatie. Daarbij houden we rekening met de meervoudige rol van de intern toezichthouders. Zo ontstaan naar verwachting interessante patronen die we inzichtelijk maken.’

Waar zit de uitdaging?

AS: ‘We hopen zoveel mogelijk intern toezichthouders te bereiken. Daarnaast hopen we dat ze bereid zijn om de tijd te nemen om onze vragen te beantwoorden. We stellen best gevoelige vragen aan toezichtsorganen die doorgaans afgeschermd opereren. Veel organisaties zijn geneigd deze professionals met rust te laten. Men is al blij dat ze er zijn. Tot slot heerst er bij sommige RvT’s een zweem van: we zijn hier voor het goede en dat is al goed genoeg.’

Wanneer start het onderzoek en wat hopen jullie te bereiken?

CB: ‘We zetten de survey uit in de tweede helft van januari en hopen later komend voorjaar met de resultaten naar buiten te komen. Naast het klassieke onderzoeksrapport zou het mooi zijn om de dialoog aan te gaan met de intern toezichthoudende community. Kernvragen zijn dan: wat zeggen deze inzichten jullie? Waar zit jullie kracht? Hoe kunnen jullie jezelf als RvT versterken. Het zou mooi zijn als wij daar als onderzoekers een bijdrage aan kunnen leveren.’

AS: ‘Ook het prepareren van de RvT’s voor de toekomst is van belang. Focussen op eigen organisatiekracht en professioneel vermogen. Hoe kunnen RvT’s beter worden? Welke prioriteiten brengen ze aan? Nog vaak ligt het accent op de rol als werkgever of adviseur. Maar vraagt de huidige tijd niet ook voor een versterking van de netwerkrol? Hoe doe je dat op een integere manier? Hoe ga je om met mogelijke belangenconflicten? Dat soort vragen.’

Kansen genoeg zo te horen?

CB: ‘Zaken organisatorisch goed voor elkaar krijgen, daar gaat het om. En om de achterban te vertegenwoordigen en je constructief op te stellen tegenover de bredere samenleving inclusief politiek en overheid. En niet te vergeten de intern toezichthouder als waardevolle adviseur en critical friend. Zie het als goede-doelenorganisatie als een kans om een kring mensen om je heen te verzamelen die geëngageerd zijn en een professionele rol kunnen vervullen.’ 

KADER

Over Caelesta Braun:

Prof. dr. Caelesta Braun is hoogleraar public governance en civil society aan de Universiteit Leiden. Haar expertise omvat belangenbehartiging, publieke besluitvorming en toezicht. Ze onderzoekt de rol van externe stakeholders in het publieke besluitvormingsproces en hoe ervoor te zorgen dat externe stakeholders op effectieve en inclusieve wijze betrokken worden bij publieke besluitvorming, zowel op politiek vlak als in uitvoerende organisaties zoals bij toezichthouders. Daarnaast bestudeert ze hoe maatschappelijke organisaties succesvol publiek beleid kunnen beïnvloeden.

Over Agota Szabo:

Dr. Agota Szabo is docent Bestuurskunde en Leiderschap aan de Haagse Hogeschool. Haar onderzoekinteresses liggen op het gebied van maatschappelijk leiderschap, non-profit management, gedrag van bestuurders en goede bestuurspraktijken. Daarnaast werkt zij als bestuursadviseur voor grote non-profit en niet-gouvernementele organisaties. 

Over hun samenwerking:

Caelesta Braun en Agota Szabo werken enkele jaren samen aan een onderzoekslijn die hun beide expertises combineert. Caelesta doet veel onderzoek naar maatschappelijke organisaties, in het bijzonder hoe ze hun achterban – leden, donateurs, vrijwilligers – aan zich weten te binden en hoe ze deze achterban vertegenwoordigen bij stakeholders en overheden. Agota is gespecialiseerd in board governance. Ze willen organisatie- en managementperspectieven verbinden met bestuurskundige en politicologische perspectieven.