‘Intrinsieke motivatie alleen is niet genoeg voor goed toezicht’
De oprichting van de stichting Intern Toezicht Goede Doelen (ITGD) komt tegemoet aan de behoefte bij toezichthouders in de sector aan uitwisseling van kennis en ervaring en professionalisering. Jan van Berkel, voorzitter van brancheorganisatie Goede Doelen Nederland, en Marlies de Ruyter de Wildt, voorzitter van ITGD, lichten het initiatief toe.
‘De bal ligt bij ú!’ Die oproep deed Jan van Berkel, voorzitter van brancheorganisatie Goede Doelen Nederland, dit voorjaar aan de 170 interne toezichthouders van goede doelen tijdens de bijeenkomst Integer en impactvol toezicht. Een oproep om actief te werken aan professionalisering: niet alleen individueel als toezichthouder, maar ook sectorbreed in de vorm van een stichting voor het collectief bevorderen van kennis en inzichten op het gebied van goed bestuur en intern toezicht. Marlies de Ruyter de Wildt, onder meer voorzitter raad van toezicht van de Hersenstichting, pakte de handschoen op.
Discussie bevorderen
Inmiddels is de oprichting van de stichting Intern Toezicht Goede Doelen een feit. ITGD wil de professionalisering concreet handen en voeten geven door het voorzien in kennisuitwisseling en netwerkfunctie voor interne toezichthouders van goede doelen. Daarbij gaat het zowel om leden van raden van toezicht in de sector, als om leden van het bestuur bij kleinere instellingen. Zo wil ITGD bijdragen aan naleving en de verdere ontwikkeling van normen voor goed toezicht met als vertrekpunt de SBF-code voor Goed Bestuur en de Erkenningsregeling Goede Doelen. Ook wil ITGD de kwaliteit van het toezicht helpen bevorderen door het delen van richtlijnen, aanbevelingen en best practices en de discussie hierover tussen toezichthouders in de sector faciliteren. Voorzitter van het bestuur van ITGD is De Ruyter de Wildt. Het bestuur bestaat verder uit Arthur Bouvy (Trombosestichting), Inge Drontmann (Koninklijk Epilepsiefonds) en Franck Erkens (Stichting Nationaal Ouderenfonds).
Voor en door toezichthouders
De initiatiefnemers vinden het van belang dat ITGD onafhankelijk te werk gaat: voor en door toezichthouders. ITGD werkt wel nauw samen met Goede Doelen Nederland en met Nationaal Register. De brancheorganisatie brengt de specifieke sectorkennis in, Nationaal Register expertise op het gebied van governance en toezicht. In eerste instantie is ITGD alleen toegankelijk voor toezichthouders van goede doelen die lid zijn van de brancheorganisatie. ITGD staat nog aan het begin, met stevige ambities voor de toekomst. In een later stadium wordt er wellicht verbreed naar toezichthouders van goede doelen die wel erkend, maar nog geen lid zijn van Goede Doelen Nederland, aldus De Ruyter de Wildt.
Wat was de motivatie om het intern toezicht te verenigen?
Jan van Berkel: ‘De sector heeft de afgelopen jaren een professionalisering doorgemaakt op bestuurlijk en organisatorisch gebied. Vervolgens kwam de vraag op: hoe staat het eigenlijk met de professionalisering van de interne toezichthouder? Dit was ook de enige sector waarin de interne toezichthouders zich nog niet verenigd hadden. Terwijl het uitwisselen van kennis, ervaring en best practices een belangrijke rol kan spelen bij het naar een hoger plan brengen van de kwaliteit van het toezicht en het adequaat inspelen op actuele thema’s als innovatie, impact en integriteit.’
Waarom is dat zo belangrijk?
Marlies de Ruyter de Wildt: ‘In deze sector draait het om bevlogenheid en vrijwilligheid: zowel bij de giften en de activiteiten van de goede doelen als in het onbezoldigde toezicht. Dat is mooi, maar het maakt het ook lastig: wat mag je vragen van toezichthouders ten aanzien van hun tijdsinvestering? Denk aan professionalisering, maar ook aan hun roluitoefening. Een goed doel doe je er niet zomaar bij. Intrinsieke motivatie alleen is niet genoeg voor goed toezicht. In deze sector gaat bijna zes miljard euro aan geefgeld om. De maatschappelijke relevantie is dus groot, evenals het reputatierisico. Als er iets misgaat bij één goed doel, dan merkt de hele sector dat in het geefgedrag. Het publieksvertrouwen is cruciaal en daarvoor is goed toezicht uitermate belangrijk. Nu de sector met Goede Doelen Nederland, externe toezichthouder CBF en de Erkenningsregeling een kwaliteitsslag heeft gemaakt, is het moment gekomen om goed bestuur ook vanuit het intern toezicht verder te ontwikkelen.’
Van Berkel: ‘En dat is geen luxe. Ik heb als voorzitter van Goede Doelen Nederland meerdere malen ervaren dat raden van toezicht bij goede doelen niet altijd reflecteren op het bijzondere karakter van onze organisaties en wat dat van je vraagt als interne toezichthouders.’
Hoe kan ITGD de kwaliteit van het toezicht helpen bevorderen?
Van Berkel: ‘We hebben als brancheorganisatie dit voorjaar eerst samen met Nationaal Register een verkennend onderzoek uitgevoerd. Daaruit bleek dat twee derde van de toezichthouders behoefte heeft aan contact en uitwisseling met collega’s en ruim een derde aan gericht kennisaanbod. Dit initiatief komt tegemoet aan die behoefte. Het onderzoek bood ook zicht op punten waarop de professionalisering van het toezicht in de sector zich kan richten. Zo bleek bijvoorbeeld dat meer dan zeventig procent van de benoemingen van toezichthouders bij goede doelen tot stand komt via coöptatie, dus via het eigen netwerk. Vanuit het oogpunt van goed bestuur wil je juist toe naar een professioneel en objectief selectieproces aan de hand van een profielschets. Dat bevordert de diversiteit, die vooral in deze sector zo belangrijk is en de besluitvorming in raden van toezicht kan verrijken. Kandidaat-toezichthouders moeten zelf ook eerst goed nadenken wat ze goede doelen te brengen hebben voor ze een positie aanvaarden. Vaak wordt gedacht: “Leuk, dat doe ik er even bij”, maar het kost net zoveel tijd en aandacht als elk ander commissariaat. Over dit soort onderwerpen wil ITGD de discussie bevorderen.’
Uit het onderzoek blijkt ook dat de toezichthouders vooral interne bronnen gebruiken en voor hun informatievoorziening dus grotendeels afhankelijk zijn van het bestuur.
De Ruyter de Wildt: ‘Er is al veel kennis aanwezig in de sector. Voor toezichthouders zijn we als ITGD nu aan het inventariseren waar zij de voor hen relevante informatie kunnen vinden. Het is ons idee om de website die we nu aan het bouwen zijn op te zetten als een ‘referentiecentrum’. Daarnaast willen we inventariseren aan welke informatie toezichthouders behoefte hebben, bijvoorbeeld via de bijeenkomsten die we organiseren. Zo kun je denken aan onderwerpen als toezicht op impact, cultuur en gedrag, bestuurdersbeloning en eventuele honorering van de toezichthouders.’
Bij kleinere goede doelen is de behoefte aan een gemeenschappelijk platform en opleiding nog minder groot, volgens het onderzoek. Hoe krijg je die partijen mee?
De Ruyter de Wildt: ‘Alle goede doelen, zowel groot als klein, zijn gebaat bij professionalisering en de hantering van de normen op het gebied van goed bestuur. We moeten als toezichthouders samen de schouders eronder zetten voor beter toezicht en daarmee een sterkere sector.’
Van Berkel: ‘Voor de kleinere doelen is nog veel winst te behalen. In Nederland hebben in totaal meer dan 40.000 instellingen de ANBI-status. Gelukkig worden steeds meer kleinere organisaties lid van de brancheorganisatie. De oprichting van ITGD vormt wellicht een mooie impuls. Het is uiteindelijk onze ambitie dat alle erkende doelen zich aansluiten bij het initiatief.’
Hoe wordt ITGD gefinancierd?
Van Berkel: ‘ITGD vraagt de goede doelen om zich aan te sluiten en daarvoor een bescheiden contributie te betalen. Wij hebben als brancheorganisatie aangeboden dit voor ITGD te incasseren als een bescheiden opslag op het lidmaatschap. De goede doelen zijn dus de financiers en sluiten hun toezichthouders daarmee automatisch aan.’
De Ruyter de Wildt: ‘Goede doelen vinden het vaak lastig om kosten te maken. Ze willen zuinig omspringen met donateursgeld en terecht. Maar een investering voor de professionalisering van de raad van toezicht betaalt zich dubbel en dwars uit.’
Wat zijn jullie ambities voor de toekomst?
De Ruyter de Wildt: ‘Onze ambitie is dat de governance bij alle goede doelen op orde is en goed wordt ingevuld. Belangrijker nog dan het invoeren van de juiste structuren en processen is het voeren van het gesprék: tussen interne toezichthouders en bestuur, maar ook als toezichthouders met elkáár, bijvoorbeeld over maatschappelijke waardecreatie voor de lange termijn, over de gewenste cultuur en het bijbehorende gedrag, over doelbesteding en impact. Dat gesprek willen wij als ITDG op gang helpen brengen door interne toezichthouders bij elkaar te brengen.’
Van Berkel: ‘We staan voor een flink aantal uitdagingen in de sector, zoals het realiseren van impact en het inspelen op veranderend geefgedrag. Professionalisering zal er hopelijk toe bijdragen dat interne toezichthouders dit soort thema’s bespreekbaar maken en met het bestuur de vraag agenderen hoe het goede doel toekomstbestendig kan blijven. Levenslang donateur blijven is immers niet langer vanzelfsprekend.’ Lachend: ‘Wat in 2025 hopelijk wél vanzelfsprekend is: het aanvragen van erkenning en aansluiting bij de Stichting Intern Toezicht Goede Doelen.’
De Ruyter de Wildt: ‘We hebben in korte tijd veel bereikt. Zo is een bestuur gevormd, zijn er statuten opgesteld en is de oprichtingsakte gepasseerd. Verder organiseert ITGD op 21 november het eerste jaarsymposium voor toezichthouders, met als thema: Toezicht op impact. Een mooie start voor het uitwisselen van nieuwe inzichten en het bieden van een netwerk voor de toezichthouders in onze sector.’
Het eerste ITGD Jaarsymposium vindt plaats op donderdag 21 november, van 15.30 uur tot 19.00 uur in Amsterdam. Klik hier voor het programma en aanmelding. Meer informatie: 070 - 328 28 42, of info@itgd.nl.